Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, cụm từ "nông nghiệp xanh" không còn là một khẩu hiệu thời thượng, mà đã trở thành một hướng đi sống còn để đảm bảo an ninh lương thực, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Vậy, Việt Nam đang đứng ở đâu trong cuộc đua chuyển mình sang nền nông nghiệp xanh toàn cầu?

1. Nông nghiệp xanh là gì?

Nông nghiệp xanh là mô hình canh tác thân thiện môi trường, bao gồm:

- Giảm thiểu sử dụng hóa chất độc hại.

- Tối ưu tài nguyên nước, đất và năng lượng.

- Tăng cường canh tác hữu cơ, tuần hoàn, tái tạo.

- Ứng dụng công nghệ số, IoT, AI để giám sát và tối ưu sản xuất.

- Đảm bảo sinh kế và phúc lợi xã hội cho nông dân.

2. Việt Nam: Chuyển động chậm nhưng có tín hiệu tích cực

So với các quốc gia như Hà Lan, Israel, Nhật Bản hay các nước Bắc Âu – những "ngọn cờ đầu" của nông nghiệp xanh – thì Việt Nam vẫn ở giai đoạn đầu của quá trình chuyển đổi. Một số điểm nổi bật:

Tích cực:

- Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững đến năm 2030, tầm nhìn 2050, nhấn mạnh yếu tố "xanh", "tuần hoàn" và "đa giá trị".

- Một số mô hình tiên phong như: trồng lúa hữu cơ ở Vĩnh Long, Tây Ninh; chuỗi chăn nuôi tuần hoàn ở Đồng Nai; trồng rau thủy canh công nghệ cao ở Lâm Đồng; truy xuất nguồn gốc bằng blockchain tại TP.HCM.

- Các doanh nghiệp FDI và tập đoàn lớn trong nước bắt đầu quan tâm và đầu tư công nghệ xanh trong chuỗi giá trị nông nghiệp.

Thách thức:

- Tỷ lệ canh tác hữu cơ chỉ chiếm dưới 1% diện tích nông nghiệp cả nước, trong khi mức trung bình toàn cầu là khoảng 2%, và các nước EU là 10–25%.

- Hạ tầng và công nghệ còn yếu, đa số nông dân vẫn canh tác nhỏ lẻ, phụ thuộc hóa chất.

- Thiếu cơ chế khuyến khích đủ mạnh để người dân và doanh nghiệp chuyển đổi.

- Chưa có hệ thống tín chỉ carbon rõ ràng, khiến nông nghiệp chưa tận dụng được cơ hội tài chính xanh quốc tế.

3. Bài học từ thế giới

- Hà Lan: đất nước nhỏ nhưng xuất khẩu nông sản đứng thứ hai thế giới nhờ ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp tuần hoàn và chính sách đồng bộ.

- New Zealand: quản lý đồng cỏ và phát thải nhà kính trong chăn nuôi bằng cơ chế minh bạch và dữ liệu mở.

- Trung Quốc: đầu tư mạnh vào AI, big data và robot trong nông nghiệp để tăng năng suất và giảm ô nhiễm.

Những quốc gia này coi nông nghiệp xanh là ngành kinh tế mũi nhọn, có chiến lược rõ ràng và ngân sách lớn đi kèm với khoa học – công nghệ.

4. Việt Nam cần gì để bứt phá?

- Xây dựng hành lang pháp lý vững chắc: cho sản phẩm nông nghiệp xanh, hữu cơ, carbon thấp.

- Cơ chế tín dụng ưu đãi và tài chính xanh: giúp nông dân và doanh nghiệp đầu tư công nghệ.

- Chuyển đổi tư duy từ "sản xuất nông nghiệp" sang "kinh tế nông nghiệp", trong đó môi trường và công nghệ là yếu tố cốt lõi.

- Đào tạo nguồn nhân lực nông nghiệp số và nông nghiệp xanh.

- Tăng cường liên kết chuỗi giá trị và truy xuất minh bạch để mở cửa thị trường cao cấp như EU, Mỹ, Nhật Bản.

Việt Nam đang ở ngưỡng cửa của cuộc cách mạng nông nghiệp xanh. Tuy chưa đạt đến tầm vóc như các quốc gia đi trước, nhưng cơ hội vẫn rộng mở nếu có chiến lược đúng, quyết tâm cao và sự phối hợp giữa nhà nước – doanh nghiệp – nông dân.

Nông nghiệp xanh không chỉ là tương lai, mà cần trở thành hiện thực ngay hôm nay – để Việt Nam không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua toàn cầu về phát triển bền vững.

Nguy cơ Mỹ áp dụng thuế đối ứng đối với một số mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, bao gồm cả nông sản, đang đặt ra bài toán cấp bách về khả năng thích ứng và đa dạng hóa thị trường. Trong bối cảnh đó, việc ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm và sức cạnh tranh của nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

1. Thị trường Mỹ và vai trò ngày càng tăng của nông sản Việt

Trong những năm gần đây, Mỹ đã trở thành một trong những thị trường xuất khẩu nông sản quan trọng hàng đầu của Việt Nam. Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản của Việt Nam sang Mỹ đạt khoảng 11 tỷ USD. Các mặt hàng chủ lực như thủy sản (tôm, cá tra), rau quả, cà phê và hạt điều ngày càng được người tiêu dùng Mỹ ưa chuộng. Mức thuế nhập khẩu mà Mỹ hiện đang áp dụng cho phần lớn nông sản Việt Nam thường khá thấp, tạo điều kiện thuận lợi cho nông sản Việt Nam cạnh tranh.

2. Sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ: Nhìn nhận và so sánh

Tuy nhiên, sự tăng trưởng xuất khẩu sang Mỹ cũng kéo theo sự gia tăng mức độ phụ thuộc của một số ngành hàng nông sản vào thị trường này. Ví dụ, Mỹ là một trong những thị trường nhập khẩu tôm và cá tra lớn nhất của Việt Nam. So sánh với các nước khác trong khu vực, Việt Nam cần nỗ lực hơn nữa trong việc đa dạng hóa thị trường để giảm thiểu rủi ro.

3. Nguy cơ thuế đối ứng từ Mỹ và yêu cầu nâng cao chất lượng bằng công nghệ

Nguy cơ Mỹ áp dụng thuế đối ứng đối với một số mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam đang đặt ra thách thức không nhỏ. Để duy trì và mở rộng thị phần tại các thị trường khó tính như Mỹ, việc nâng cao chất lượng sản phẩm nông sản là yếu tố sống còn.

Trong bối cảnh đó, việc ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao trở nên đặc biệt quan trọng. Các giải pháp và dịch vụ nông nghiệp tiên tiến, bao gồm:

• Giải pháp giám sát và quản lý cây trồng thông minh: Ứng dụng cảm biến, drone và phần mềm phân tích dữ liệu giúp nông dân theo dõi sát sao quá trình sinh trưởng của cây trồng, phát hiện sớm các vấn đề và đưa ra biện pháp xử lý kịp thời. Điều này góp phần nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
• Quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế: Tư vấn và hỗ trợ nông dân áp dụng các tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, đảm bảo sản phẩm đáp ứng các yêu cầu khắt khe về an toàn vệ sinh thực phẩm của thị trường Mỹ và quốc tế. Các đơn vị như Cánh Biển Agritech đang cung cấp dịch vụ tư vấn chuyên sâu về nông nghiệp công nghệ cao, hỗ trợ khám phá dữ liệu nông nghiệp, ứng dụng công nghệ mới và các giải pháp giám sát nông nghiệp hoạt động hiệu quả, giúp nông dân và doanh nghiệp đạt được các tiêu chuẩn này.
• Giải pháp tối ưu hóa quy trình sau thu hoạch: Cung cấp các công nghệ và quy trình bảo quản tiên tiến, giúp giảm thiểu tổn thất sau thu hoạch, duy trì chất lượng sản phẩm trong quá trình vận chuyển và lưu trữ, từ đó tăng cường khả năng cạnh tranh.

Việc ứng dụng các giải pháp công nghệ cao không chỉ giúp nâng cao chất lượng nông sản, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường Mỹ mà còn tối ưu hóa chi phí sản xuất, tăng cường khả năng cạnh tranh với các nước khác.

4. Giải pháp và định hướng cho nông nghiệp Việt Nam

Để đối phó với nguy cơ thuế đối ứng và tận dụng cơ hội tại các thị trường quốc tế, ngành nông nghiệp Việt Nam cần:

• Đẩy mạnh ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao: Khuyến khích và hỗ trợ nông dân, doanh nghiệp tiếp cận và ứng dụng các giải pháp công nghệ tiên tiến.
• Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại, tìm kiếm và phát triển các thị trường mới.
• Nâng cao chất lượng và tiêu chuẩn sản phẩm: Tiếp tục đầu tư vào quy trình sản xuất đạt chuẩn quốc tế, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
• Tăng cường chế biến sâu: Tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn.
• Hỗ trợ từ nhà nước: Tạo điều kiện thuận lợi về chính sách, nguồn vốn và cơ sở hạ tầng cho việc ứng dụng công nghệ cao và phát triển thị trường.

Nguy cơ thuế đối ứng từ Mỹ là một thách thức, nhưng đồng thời cũng là động lực để ngành nông nghiệp Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ. Với việc chú trọng nâng cao chất lượng sản phẩm thông qua ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao, cùng với nỗ lực đa dạng hóa thị trường và sự hỗ trợ từ nhà nước, nông sản Việt Nam hoàn toàn có thể vượt qua khó khăn và khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế, cạnh tranh hiệu quả tại Mỹ và vươn xa hơn nữa. Việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ các đơn vị có kinh nghiệm trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao như Cánh Biển Agritech sẽ là một bước đi quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu này.

Năm 2024, xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt kỷ lục 62,5 tỷ USD, tăng 18,7% so với năm trước. Đây là minh chứng cho tiềm năng to lớn của ngành và sự thay đổi trong chiến lược phát triển. Tuy nhiên, để nông nghiệp Việt Nam có thể phát triển vượt bậc trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, việc ứng dụng công nghệ số và cải tiến phương thức sản xuất, chế biến là yếu tố then chốt.

Nông nghiệp từ lâu đã là trụ cột của nền kinh tế Việt Nam, đảm bảo an ninh lương thực và đóng góp đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu. Con số kỷ lục 62,5 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản trong năm 2024 đã khẳng định vị thế và tiềm năng to lớn của ngành. Tuy nhiên, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, để duy trì đà tăng trưởng và vươn tầm quốc tế, nông nghiệp Việt Nam cần một cuộc chuyển mình mạnh mẽ dựa trên nền tảng công nghệ số.

Kỷ nguyên số mở ra cơ hội chưa từng có

Nông nghiệp trong kỷ nguyên số đã vượt ra khỏi những phương thức canh tác truyền thống. Sự kết hợp giữa kỹ thuật lâu đời và các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), chuỗi khối (Blockchain) và Internet vạn vật (IoT) đang tạo ra một hệ sinh thái nông nghiệp phức tạp và hiệu quả hơn bao giờ hết. AI và Big Data giúp dự đoán thời tiết, dịch bệnh, tối ưu hóa quy trình sản xuất. IoT giám sát các yếu tố môi trường theo thời gian thực, nâng cao năng suất và giảm chi phí. Blockchain đảm bảo truy xuất nguồn gốc, tăng cường uy tín nông sản Việt trên thị trường quốc tế. Các nền tảng thương mại điện tử nông sản mở ra cánh cửa tiếp cận thị trường toàn cầu trực tiếp cho người nông dân.

Những thách thức không nhỏ

Mặc dù đạt được nhiều thành tựu, nông nghiệp Việt Nam vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức đáng lưu ý. Tình trạng xuất khẩu nông sản thô chiếm tỷ trọng lớn khiến giá trị gia tăng thấp và dễ bị ép giá. Sự phụ thuộc vào một số thị trường lớn như Trung Quốc, Mỹ và EU tiềm ẩn rủi ro khi các thị trường này có biến động về chính sách thương mại. Biến đổi khí hậu và thiên tai ngày càng phức tạp gây ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất. Năng suất lao động còn thấp do ứng dụng công nghệ chưa rộng rãi. Bên cạnh đó, việc tận dụng lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) vẫn chưa được tối ưu hóa.

Giải pháp then chốt để "cất cánh"

Để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, hiệu quả, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu trong bối cảnh chuyển đổi số, Việt Nam cần triển khai đồng bộ các giải pháp quan trọng:

• Phát triển nông nghiệp thông minh: Ưu tiên ứng dụng AI, Big Data và IoT để tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm thiểu rủi ro và nâng cao năng suất.
• Đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc bằng Blockchain: Xây dựng hệ thống minh bạch, giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra thông tin sản phẩm, tạo dựng niềm tin và nâng cao giá trị nông sản.
• Phát triển thương mại điện tử nông sản: Hỗ trợ xây dựng và phát triển các nền tảng giao dịch trực tuyến, kết nối trực tiếp người nông dân với thị trường trong và ngoài nước.
• Đổi mới công nghệ chế biến: Đầu tư vào công nghệ chế biến sâu để tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao, giảm sự phụ thuộc vào xuất khẩu thô và giải quyết tình trạng "được mùa mất giá".
• Phát triển thương hiệu quốc gia cho nông sản: Xây dựng các thương hiệu mạnh, có uy tín trên thị trường quốc tế, nâng cao khả năng cạnh tranh.
• Đẩy mạnh xúc tiến thương mại số: Tận dụng các nền tảng trực tuyến để tiếp cận đối tác quốc tế, khai thác hiệu quả các FTA.
• Xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp nông nghiệp công nghệ cao: Khuyến khích và hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực nông nghiệp.
• Định hướng và chính sách hỗ trợ: Nhà nước cần đầu tư vào hạ tầng công nghệ, hỗ trợ tài chính, tín dụng và đào tạo nhân lực để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp.