Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) – nơi được mệnh danh là "vựa lúa, vựa cá" của cả nước – đang phải đối mặt với một vấn đề tưởng nhỏ mà hóa lớn: lục bình. Loài thực vật thủy sinh mọc trôi nổi, nhìn thì hiền hòa với những bông hoa tím biếc, nhưng thực tế lại đang gây ra nhiều hệ lụy về môi trường, giao thông thủy và sinh kế người dân.

Lục bình – vẻ đẹp nguy hại

Lục bình (bèo Nhật Bản) không phải là loài bản địa Việt Nam, mà được du nhập từ đầu thế kỷ 20. Thoạt đầu, người ta trồng để làm cảnh, làm thức ăn cho gia súc hoặc dùng làm phân xanh. Nhưng đặc tính sinh sôi vô tội vạ đã khiến loài cây này nhanh chóng trở thành "kẻ xâm lấn" hệ sinh thái tại nhiều tuyến kênh, rạch.

Chỉ trong vài tuần, lục bình có thể phủ kín mặt nước, khiến tàu ghe không thể lưu thông, mực nước dâng cao bất thường và oxy dưới nước giảm mạnh, gây ảnh hưởng nặng nề đến thủy sản.

Trục vớt – làm hoài vẫn không xuể

Ở các tỉnh như An Giang, Vĩnh Long, Đồng Tháp, Tây Ninh, Cà Mau,... người dân đã quen với hình ảnh các đội trục vớt lục bình hoạt động hằng ngày, từ dùng ghe nhỏ, vợt tay, đến máy móc thô sơ. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp tình thế, chưa đủ sức đối phó với tốc độ lục bình lan rộng theo mùa nước lên.

Chi phí cho mỗi đợt vớt lục bình không hề nhỏ, dao động từ vài chục triệu đến hàng trăm triệu đồng, tùy quy mô. Nhưng điều đáng nói là chưa đầy một tháng sau khi dọn dẹp, lục bình lại tràn về, như thể công sức "đổ sông đổ biển".

Nút thắt nằm ở đâu?

Thiếu quy hoạch tổng thể: Việc trục vớt hiện nay vẫn mang tính "cục bộ", mỗi tỉnh, xã làm riêng lẻ. Không có sự phối hợp vùng giữa các địa phương, khiến nơi này vớt xong, nước chảy xuống nơi khác lại mang theo đám bèo khác trôi về.

Thiếu đầu ra cho lục bình: Nhiều mô hình tận dụng lục bình để làm hàng thủ công mỹ nghệ, phân compost, thức ăn chăn nuôi... từng được triển khai. Tuy nhiên, quy mô nhỏ, thị trường yếu, logistics khó khăn, khiến đầu ra không ổn định, không đủ hấp dẫn để thu mua đại trà.

Không có cơ chế khuyến khích xã hội hóa: Người dân muốn trục vớt để thuận lợi đi lại nhưng lại không có động lực kinh tế. Các doanh nghiệp lại thiếu ưu đãi nếu muốn đầu tư máy móc hay thu mua lục bình làm nguyên liệu.

Cần một lời giải vùng – bền vững

Đã đến lúc cần nhìn nhận việc trục vớt lục bình là một vấn đề môi trường cấp vùng, không thể trông chờ vào những giải pháp ngắn hạn. Một số hướng tiếp cận cần được xem xét:

Xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm từ lục bình: hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư sản xuất các sản phẩm thân thiện môi trường như giỏ, dép, bàn ghế từ lục bình.

Đầu tư công nghệ trục vớt tự động: học hỏi các mô hình tại Ấn Độ, Indonesia – nơi đã cơ giới hóa xử lý thực vật thủy sinh.

Lồng ghép trong các dự án sinh thái – nông nghiệp – du lịch: biến thách thức thành cơ hội, ví dụ như du lịch trải nghiệm vớt lục bình kết hợp làm đồ thủ công.

Cơ chế phối hợp liên tỉnh: giống như mô hình chống lũ, việc xử lý lục bình cũng cần sự phối hợp quy mô lớn, có bản đồ theo dõi dòng chảy và vùng phát tán.

Lục bình – một sinh vật tưởng chừng vô hại – đang dần trở thành "kẻ ngáng đường" cho sự phát triển bền vững tại ĐBSCL. Bài toán trục vớt sẽ còn tiếp diễn dai dẳng nếu không có cách tiếp cận mới, đa ngành và có tầm nhìn vùng. Giải quyết triệt để lục bình không chỉ là chuyện vớt bỏ, mà là chuyện kết nối kinh tế - môi trường - cộng đồng, để biến một vấn đề thành một nguồn lực.

Từ năm 2018 đến nay, chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) đã và đang tạo ra những chuyển biến tích cực cho nông nghiệp Quảng Nam, góp phần nâng cao giá trị nông sản, phát triển kinh tế nông thôn và mở rộng cơ hội thị trường cho các sản phẩm địa phương.

Chương trình OCOP được triển khai tại Quảng Nam trong suốt 7 năm qua đã chứng kiến sự nỗ lực không ngừng của các cấp chính quyền, sở ban ngành và đặc biệt là cộng đồng nông dân, các chủ thể sản xuất. Với sự chỉ đạo sát sao và những chính sách hỗ trợ kịp thời, Quảng Nam đã xây dựng được một hệ sinh thái OCOP ngày càng lớn mạnh, đa dạng về sản phẩm và nâng cao về chất lượng.

Sự vào cuộc đồng bộ của các sở, ngành như Sở Nông nghiệp và Môi trường, Sở Khoa học và Công nghệ, Hội Nông dân tỉnh cùng các địa phương đã tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể OCOP phát triển. Các chương trình xúc tiến thương mại, hỗ trợ về khoa học kỹ thuật, thiết kế mẫu mã và câu chuyện sản phẩm đã giúp nông dân tự tin đầu tư, đổi mới quy trình sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm của mình.

Hội Nông dân tỉnh đã thể hiện vai trò "cầu nối" quan trọng, tích cực đồng hành cùng nông dân thông qua các hoạt động tuyên truyền, vận động và tổ chức các hội chợ, tạo không gian giao thương, quảng bá sản phẩm OCOP hiệu quả. Những phiên hội chợ ngày càng mở rộng về quy mô và thu hút sự tham gia của đông đảo chủ thể, minh chứng cho sức lan tỏa và sự quan tâm của cộng đồng đối với chương trình.

Chương trình OCOP không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn góp phần thay đổi tư duy sản xuất của người nông dân, hướng tới kinh tế nông nghiệp, khai thác tiềm năng sẵn có và chủ động tìm kiếm thị trường. Sự kết nối giữa OCOP và các hoạt động khởi nghiệp sáng tạo cũng ngày càng được chú trọng, tạo ra những ý tưởng mới, sản phẩm độc đáo và cơ hội mở rộng thị trường tiêu thụ. Để phát huy tối đa tiềm năng này, việc ứng dụng chuyển đổi số trong hoạt động kinh doanh của các chủ thể OCOP là vô cùng quan trọng. Các đơn vị chuyên nghiệp về chuyển đổi số như Klook Media với kinh nghiệm trong xây dựng chiến lược trực tuyến và kết nối thị trường có thể trở thành đối tác giá trị, hỗ trợ các doanh nghiệp OCOP tiếp cận hiệu quả hơn với người tiêu dùng trên các nền tảng số.

Tính đến nay, Quảng Nam đã có 100% địa phương tham gia chương trình OCOP với gần 500 sản phẩm được công nhận, trong đó có nhiều sản phẩm đạt tiêu chuẩn 3 và 4 sao. Đặc biệt, năm 2024 đánh dấu bước phát triển vượt bậc khi tỉnh có 2 sản phẩm đầu tiên vinh dự đạt chuẩn OCOP 5 sao cấp quốc gia, khẳng định chất lượng và tiềm năng của nông sản Quảng Nam trên bản đồ OCOP Việt Nam. Hành trình 7 năm của OCOP Quảng Nam là minh chứng cho sự kiên trì, sáng tạo và tinh thần hợp tác, hứa hẹn sẽ tiếp tục mang lại nhiều thành công và giá trị hơn nữa cho cộng đồng địa phương.

Nhiều ý kiến lo ngại quy trình pháp lý rườm rà, thiếu đồng bộ đang kìm hãm sự phát triển và cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Ngành nông nghiệp Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức xuất phát từ những bất cập trong việc thực thi các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành. Các chuyên gia và doanh nghiệp trong ngành đã chỉ ra rằng, nhiều quy định liên quan đến tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và chất lượng sản phẩm, hàng hóa đang bộc lộ những điểm yếu, gây khó khăn không nhỏ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh và làm suy giảm năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên trường quốc tế.

Một trong những vấn đề nổi cộm là sự chậm trễ trong quá trình xây dựng và cập nhật các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia. Tốc độ thay đổi của khoa học công nghệ và thị trường diễn ra nhanh chóng, nhưng việc điều chỉnh các quy định lại không theo kịp, dẫn đến tình trạng lạc hậu, gây cản trở cho doanh nghiệp trong việc áp dụng các tiến bộ khoa học vào sản xuất và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.

Bên cạnh đó, các quy định về kiểm tra chất lượng hàng hóa nhập khẩu cũng được đánh giá là chưa hợp lý. Việc kiểm tra chất lượng được thực hiện một cách quá mức cần thiết đối với nhiều mặt hàng, kéo dài thời gian thông quan và làm tăng chi phí lưu kho bãi cho doanh nghiệp. Nhiều ý kiến cho rằng, việc kiểm tra lại các sản phẩm đã có chứng nhận chất lượng từ các quốc gia xuất khẩu là không cần thiết, gây tốn kém và ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng nông sản.

Sự thiếu đồng bộ giữa các quy chuẩn kỹ thuật và tiêu chuẩn sản phẩm trong lĩnh vực nông nghiệp cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Điều này gây khó khăn cho doanh nghiệp trong quá trình áp dụng, đặc biệt là khi xuất khẩu sang các thị trường lớn với yêu cầu khắt khe như EU, Hoa Kỳ hay Nhật Bản. Việc các tiêu chuẩn Việt Nam chưa tương thích với tiêu chuẩn quốc tế đang tạo ra rào cản không nhỏ cho việc đưa nông sản Việt Nam vươn ra thị trường thế giới.

Thực tế hiện nay cho thấy, việc công bố hợp quy đôi khi chỉ mang tính hình thức, chỉ đánh giá chất lượng sản phẩm tại một thời điểm nhất định mà chưa phản ánh được toàn bộ quy trình sản xuất. Đáng chú ý, các doanh nghiệp nhập khẩu thường phải thực hiện công bố hợp quy cho từng lô hàng, làm gia tăng chi phí và kéo dài thời gian thông quan, gây ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh. Ước tính, chi phí cho việc hợp quy có thể lên tới hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm cho toàn ngành.

Một vấn đề khác được chỉ ra là sự phân tán trong quản lý chất lượng hàng hóa nông sản. Việc có quá nhiều cơ quan cùng tham gia quản lý nhưng lại thiếu sự phối hợp chặt chẽ và thống nhất đã tạo ra những kẽ hở, khiến cho việc kiểm soát chất lượng trở nên kém hiệu quả. Thêm vào đó, chế tài xử lý đối với hàng giả, hàng kém chất lượng trong lĩnh vực nông nghiệp còn chưa đủ mạnh để răn đe, dẫn đến tình trạng hàng kém chất lượng vẫn còn tồn tại trên thị trường, gây thiệt hại cho cả doanh nghiệp chân chính và người tiêu dùng.

Trước những bất cập này, các chuyên gia và đại diện doanh nghiệp kiến nghị cần đẩy nhanh quá trình sửa đổi và ban hành các quy chuẩn kỹ thuật một cách kịp thời, sát với thực tiễn sản xuất và phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời, cần điều chỉnh các quy định về kiểm tra chất lượng hàng nhập khẩu theo hướng giảm bớt các thủ tục không cần thiết đối với những sản phẩm đã có chứng nhận uy tín từ nước ngoài.

Việc tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý, loại bỏ sự chồng chéo trong các văn bản pháp luật cũng là một giải pháp quan trọng để tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp. Cùng với đó, việc cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa các yêu cầu công bố hợp quy không cần thiết sẽ giúp giảm chi phí và rút ngắn thời gian đưa sản phẩm ra thị trường.

Các ý kiến cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc siết chặt kiểm soát chất lượng sản phẩm nông nghiệp, áp dụng các chế tài mạnh mẽ hơn để ngăn chặn tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng, bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Việc lắng nghe ý kiến từ các hiệp hội, doanh nghiệp để sửa đổi các luật liên quan theo hướng thực tiễn và hiệu quả hơn được xem là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng.